KOŚCIÓŁ

Kościół p.w. św. Mikołaja w Kowalewie Pomorskim to niewielka (ok. 13,0 x 37,0 m), jednonawowa świątynia bez wydzielonego w bryle prezbiterium. Wnętrze kościoła jest jedną salą, przykrytą drewnianym płaskim stropem.
    Wybudowany w latach 1286-1300 w stylu gotyckim z kamienia polnego. Przedłużony został od zachodu o dwa przęsła pod koniec XIV lub na początku XV wieku. Na przełomie XVII i XVIII wieku gruntownie odnowiony i wewnątrz zbarokizowany, otrzymał kaplicę od południa i wieżyczkę drewnianą na szczycie zachodnim. Około 1900 roku zostało przebudowane i zmienione na neogotyckie zwieńczenie szczytu wschodniego, a od północy została przedłużona stara zakrystia. W sumie kościół posiada pięć przęseł i szóste krótsze od wschodu. Łuk tęczowy między czwartym a piątym licząc od zachodu, jest zaakcentowany belką o falistym przekroju, dźwigającą krucyfiks i rzeźby ośmiu adorujących aniołków. Całość za wyjątkiem krucyfiksu pochodzi ze zburzonego przez zaborców w 1833 roku kościoła dominikanów w Toruniu.
   W wejściu z nawy do zakrystii gotycki portal ostrołukowy posiada ościeża trójuskokowe z wałkami z profilowanej cegły. Z zewnątrz ściany murowane z dużej cegły gotyckiej i spoinowane, ożywiane są rzędem międzyokiennych ostrołukowych blend (wnęk) w obramieniach profilowanych z formowanej cegły. W ścianie południowej od strony rynku, są dwa portale ostrołukowe z podwójnymi uskokami z formowanej cegły, jeden z nich  jest zamurowany. Gzyms koronujący  budynek jest profilowany. We wnęce podokiennej szczytu wschodniego, w dolnej strefie, widoczne są ślady polichromii na tynku przedstawiającej Chrystusa w grobie, zapewne z XVI wieku. Na osi szczytu zachodniego istnieje portal ostrołukowy trójuskokowy z wałkami ceglanymi. Po jego bokach dekorują płaszczyznę ściany dwie szerokie ostrołukowe blendy. Osadzona w części najwyższej XVIII-wieczna wieża była przyczyną zniszczenia gotyckiego zwieńczenia wysuniętych ponad dach sterczyn. Bryła główna budynku kryta jest dachem siodłowym pod dachówką i przechodzi połacią niżej nad niższą zakrystią. Wieżyczka posiada wysoki dach namiotowy z nadstawką o charakterze latarni, pokryty blachą.
   Ołtarz główny - barokowy pochodzi z 1700 roku, został przekształcony w XIX wieku. W polu środkowym, w obramieniu z piętnastoma malowanymi medalionami ze scenami tajemnic Różańca, znajduje się rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, gotycka z końca XIV wieku. Figura ubrana jest w sukienkę srebrną, trybowaną, rokokową, XVIII-wieczną. W zwieńczeniu obraz z XVIII w. św. Mikołaja  - patrona kościoła. Boczne ołtarze barokowe też pochodzą z kościoła dominikanów w Toruniu. Późnorenesansowa ambona z połowy XVII wieku ma wymalowane na parapecie postacie czterech ewangelistów, a na balustradzie trzech biskupów. Baldachim barokowy pochodzi z około 1700 roku zwieńczony rzeźbą anioła. Interesująca jest chrzcielnica rokokowa z XVIII wieku, z rzeźbioną grupą chrztu w Jordanie na pokrywie. We wnętrzu świątyni znajdują się również płyty nagrobne Plemieckich - dobrodziejów kościoła, kamienne inskrypcje: Jana - starosty kowalewskiego zmarłego w 1576 roku, Achacego - kasztelana chełmińskiego zmarłego w 1606 roku oraz Jana - starosty kowalewskiego zmarłego w 1611 roku.

Źródła:

• Danielewicz J., Dzieje Kowalewa Pomorskiego, Bydgoszcz, 1986
• ODZNAKA KRAJOZNAWCZA WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO - POMORSKIEGO > budowle sakralne > MIEJSCOWOŚĆ > Kowalewo Pomorskie